Czy urząd skarbowy może sprawdzić konto osobiste osoby prywatnej?

Opłacanie podatków jest naszym obowiązkiem, dlatego też państwo ma prawo kontrolować, czy się z niego wywiązujemy. Choć takie kontrole najczęściej dotykają przedsiębiorców, w praktyce mogą dotyczyć także osób fizycznych. A czy urząd skarbowy może sprawdzić konto osobiste w celach kontrolnych? Jak najbardziej może i jak się okazuje, od 1 lipca 2022 r. ma w tym zakresie niemal nieograniczone uprawnienia.

Z punktu widzenia urzędu skarbowego konto osobiste podatnika jest kopalnią wiedzy na temat jego finansów. Podczas jego kontroli może się bowiem dowiedzieć, czy na przykład dana osoba nie ukrywa przed fiskusem jakichś „lewych” dochodów, czy być może nie zgłosiła jakiejś darowizny. Ujawnienie takich kwestii daje urzędnikom możliwość nałożenia na nieuczciwego podatnika „karnego” podatku w wysokości 75% podstawy opodatkowania, albo wszczęcia przeciwko niemu postępowania karno-skarbowego, które może skończyć się grzywną lub nawet karą pozbawienia wolności.

Kiedy urząd skarbowy może skontrolować osobę fizyczną?

Podstawą prawną do przeprowadzania kontroli podatników jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa. Zgodnie z art. 281 celem tzw. kontroli podatkowej powinno być sprawdzenie, czy kontrolowany podmiot wywiązuje się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Oznacza to, że urząd skarbowy ma prawo skontrolować podatnika zawsze wtedy, gdy uzna to za konieczne. Zazwyczaj jednak robi to w sytuacji, gdy podejrzewa, że dopuścił się on już naruszenia przepisów podatkowych.

W przypadku osób fizycznych takim naruszeniem może być np.:

ukrywanie przed fiskusem dochodów, a więc także nieodprowadzenie od nich podatku,
niezgłoszenie do opodatkowania prowadzonej działalności gospodarczej,
zaniżanie wartości transakcji przy odprowadzaniu podatku PCC np. przy zakupie auta lub mieszkania,
bezpodstawne korzystanie z ulg podatkowych i odliczeń.

Samo typowanie osób do kontroli następuje głównie na podstawie analizy dokumentów np. deklaracji PIT. Urzędnicy podejmują decyzję o wszczęciu takiego postępowania, gdy doszukają się w takich deklaracjach jakiś nieścisłości lub widniejące w nich dane wzbudzą w nich wątpliwości.

Dość często powodem kontroli są też donosy, które urzędnicy nazywają „zewnętrznymi informacjami o nieprawidłowościach podatkowych”. Od 2018 r. takie donosy można składać anonimowo przez telefon, dzwoniąc na numer Krajowego Telefonu Interwencyjnego Krajowej Administracji Skarbowej. W praktyce co miesiąc urzędnicy otrzymują tą drogą około 400 donosów i wiele z nich jest właśnie podstawą do wszczęcia postępowania kontrolnego.

Na czym polega kontrola skarbowa osoby fizycznej?

Co do zasady kontrola skarbowa powinna odbywać się w miejscu zamieszkania lub prowadzenia działalności podatnika. W przypadku osoby prywatnej często jednak polega na jej wezwaniu do stawienia się w urzędzie w wyznaczonym terminie i z odpowiednią dokumentacją. Takie wezwanie powinno być doręczone podatnikowi na piśmie z odpowiednim wyprzedzeniem.

Jeśli kontrola przeprowadzania jest w miejscu zamieszkania podatnika, urząd powinien również go o niej powiadomić co najmniej 7 dni wcześniej. W czasie jej dokonywania kontrolerzy mają prawo żądać okazania różnych dokumentów, a także filmować lub w inny sposób dokumentować czynności związane z kontrolą. Po jej zakończeniu muszą też sporządzić protokół i przekazać jeden jego egzemplarz podatnikowi.

Czy urząd skarbowy może sprawdzić konto osobiste?

Przejdźmy teraz do najbardziej interesującej kwestii, czyli czy urząd skarbowy może sprawdzić konto osobiste podatnika. Wątpliwości w tym zakresie są całkiem uzasadnione, ponieważ informacje na temat rachunków powinny być przecież objęte tajemnicą bankową.

Jak się jednak okazuje, organy podatkowe mają prawo kontrolować konta bankowe. Umożliwia im to m.in. art. 182 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, w którym opisane są zasady uchylenia tajemnicy bankowej na żądanie organu podatkowego.
Przepis ten brzmi następująco:

„Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania podatkowego wynika potrzeba uzupełnienia tych dowodów lub ich porównania z informacjami pochodzącymi z banku, bank jest obowiązany na sporządzone na piśmie żądanie naczelnika urzędu skarbowego, a w toku postępowania odwoławczego na żądanie dyrektora izby administracji skarbowej, zwanych dalej upoważnionymi organami podatkowymi, do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących strony postępowania w zakresie posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych”.

Warto zauważyć, że na podstawie powyższego przepisu żądanie ujawnienia informacji o koncie bankowym może być sformułowane przez organ podatkowy dopiero po oficjalnym wszczęciu postępowania podatkowego lub odwoławczego. Od 1 lipca 2022 r. obowiązują jednak nowe przepisy, które dają kontrolerom skarbowym znacznie szersze uprawnienia w tym zakresie.

Nowe uprawnienia urzędników skarbowych

Jak już wspomnieliśmy wyżej, przed wejściem nowych przepisów urząd skarbowy mógł żądać od banku ujawnienia informacji o rachunku bankowym podatnika dopiero po rozpoczęciu postępowania podatkowego. Co więcej, mógł to zrobić dopiero po wezwaniu podatnika do dobrowolnego przekazania takich informacji i gdy ten odmówił ich udzielenia.

Od 1 lipca 2022 r. obowiązuje natomiast nowy przepis – art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, według którego bank ma obowiązek udzielenia urzędnikom skarbowym informacji o rachunku bankowym swojego klienta już na etapie postępowania przygotowawczego, a więc jeszcze przed wszczęciem właściwego postępowania kontrolnego. Z przepisów wynika także, że urząd skarbowy o pozyskaniu takich informacji z banku nie musi informować podatnika.

Warto jednak podkreślić, że urzędnicy skarbowi nie mogą żądać ujawnienia danych o rachunku bankowym podatnika bez konkretnej przyczyny, a jedynie w przypadku:

uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego przez podatnika,
po formalnym wszczęciu postępowania przygotowawczego.

Nowe przepisy wzbudziły jednak wiele wątpliwości, nawet u Rzecznika Praw Obywatelskich. W oficjalnym piśmie do Ministerstwa Finansów z dnia 14 marca 2022 r. wskazał on bowiem, że znacząco poszerzyły one zakres kompetencji organu podatkowego oraz zwiększyły stopień ingerencji w strefę prywatności obywateli. Ministerstwo odparło te zarzuty i zapewniło, że nowe uregulowania nie spowodowały znaczącego wzrostu liczby kontroli kont bankowych Polaków. Ponadto korzystanie przez organy KAS z nowego uprawnienia podlega stałemu monitorowaniu.

Jakie dane z konta osobistego bank musi przekazać urzędowi skarbowemu?

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym bank lub SKOK na wezwanie urzędu skarbowego musi przekazać informacje na temat:

rachunków bankowych lub kont oszczędnościowych podatnika, w tym także o ich liczbie, aktualnym stanie oraz obrotach;
rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych;
umów kredytowych np. o kredyt gotówkowy lub pożyczkę pieniężną;
umów depozytowych;
akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa nabytych za pośrednictwem banku;
certyfikatów depozytowych lub innych papierów wartościowych wydanych przez bank, a dokładnie o obrotach nimi.

Ujawnione urzędnikom powyższe informacje są objęte tajemnicą skarbową, zatem nie mogą być upubliczniane, czy też przekazywane innym osobom.

Czy urząd skarbowy może zablokować konto osobiste?

Wiemy już, czy urząd skarbowy może sprawdzić konto osobiste. A czy może je zablokować? Taką możliwość ma wyłącznie Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), który może zażądać blokady rachunku podatnika na okres nie dłuższy niż 72 godziny (z opcją wydłużenia). Co ważne, podstawą żądania takiej blokady konta powinno być:

uzasadnione podejrzenie, że podatnik wykorzystuje lub planuje wykorzystać działalność banków lub SKOK-u do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi,
konieczność przeciwdziałania takim wyłudzeniom.

Powyższe zasady blokady konta bankowego wynikają wprost z przepisów, a dokładnie z art. 119zv. ustawy Ordynacja Podatkowa. Zgodnie z zapisami tego aktu prawnego bank nie może ani uprzedzać, ani informować klienta o takiej blokadzie. Podatnik dowie się o niej zatem dopiero wtedy, gdy spróbuje np. dokonać płatności kartą w sklepie lub wykonać przelew w bankowości elektronicznej.

Na koniec warto dodać, że przez rok od wejścia nowych przepisów rozszerzających uprawnienia urzędników w zakresie kontroli kont bankowych, skarbówka zajęła około 3,2 mln rachunków, o 200 tys. więcej niż rok wcześniej. Niektórzy eksperci wskazują, że taki wzrost wynika właśnie z wprowadzenia zmian w przepisach.